Historia Zakładu

Warszawski Uniwersytet Medyczny, dostosowując swój profil naukowo-badawczy i dydaktyczny do nowych trendów programowych, zorientowanych na podnoszenie poziomu zdrowia populacji i zwiększanie efektywności systemów opieki zdrowotnej, propagowanych m.in. przez Światową Organizację Zdrowia i wdrażanych w krajach Unii Europejskiej, wzorem innych uczelni medycznych powołała Wydział Nauki o Zdrowiu.

Nadrzędnym zadaniem Wydziału było uzupełnienie oferty dydaktycznej i naukowej, obok tradycyjnego „klinicznego” profilu kształcenia realizowanego przez wydziały lekarskie uczelni medycznych o kierunki zorientowane na umacnianie i promowanie zdrowia. Odpowiedzią na to zapotrzebowanie było, między innymi, powołanie w ramach nowo utworzonego Wydziału - Zakładu Zdrowia Publicznego i zlecenie mu wypracowania i wdrożenia programu dydaktycznego dla studiów licencjackich i magisterskich o kierunku Zdrowie Publiczne. Otwarcie nowego kierunku kształcenia w nowej specjalności - zdrowie publiczne oraz utworzenia dla zrealizowania tego celu zakładu naukowo-badawczego o wielodyscyplinarnym profilu programowym było przedsięwzięciem nowatorskim,  nie mającym wzorców w tradycji uczelni medycznej.

Zakład Zdrowia Publicznego powołany do istnienia 1 kwietnia 2001 r. wymagał obok określenia założeń programowych, takich jak zdefiniowanie celów, zakresu kompetencji, programu naukowo-badawczego, programu i organizacji toku studiów, także opracowania struktury organizacyjnej, oraz zabezpieczania kadrowego odpowiednio do zdefiniowanych zadań naukowo-dydaktycznych.  
W projektowaniu założeń programowych Zakładu należało uwzględnić szereg czynników wyróżniających  współczesne zdrowie publiczne:

• złożoność mechanizmów regulujących problematykę zdrowia, jego promocji i utrwalenia, zwalczanie zagrożeń zdrowia i leczenie chorób tworzą nowe warunki dla funkcjonowania sektora zdrowia w XXI wieku.  Postęp medycyny, jej coraz bardziej złożona struktura wewnętrzna, skomplikowane interakcje poszczególnych specjalności i służb, rozległe zaplecze gospodarcze placówek opieki zdrowotnej wymagają wykształcenia kadr o poszerzonym profilu kompetencji menedżerskich.
• Rosnące koszty obsługi lecznictwa, powodowane m.in. aparaturowo-technicznym wyposażeniem placówek opieki zdrowotnej, wszechstronna oferta rynku usług medycznych, a także obowiązujące normy i standardy jakości funkcjonowania opieki zdrowotnej wymagają od decydentów i uczestników procesu zarządzania służbą zdrowia nowego zakresu wiedzy o mechanizmach funkcjonowania sektora zdrowia, jego systemów organizacyjnych, prawnych, ekonomicznych na różnych poziomach  tworzenia i realizowania polityk zdrowotnej.

Proces taki, zaplanowany i konsekwentnie wdrażany, winien być oparty na zmodyfikowanym programie kształcenia na poziomie wyższym kadr medycznych i pielęgniarskich, dostarczający poszerzonego zakresu wiedzy o zdrowiu i określający nowy zakres obowiązków zawodowych.

Powstające, wzorem doświadczeń międzynarodowych, wydziały nauki o zdrowiu wypełniały luki w systemie kształcenia dla potrzeb współcześnie zdefiniowanego sektora zdrowia i rozwijających się dyscyplin naukowych badających problematykę zdrowotną współczesnego świata.

Koncepcja zdrowia zbiorowego oparta na kryteriach epidemiologicznych niedostatecznie uwzględnia rozległość i heterogenność czynników determinujących zdrowie populacji, które tworzą globalne „środowisko” zdrowia. Badania problematyki zdrowotnej, zwłaszcza jej aspektów „pozamedycznych” rozpatrujących zdrowie w kontekście jego zależności od czynników środowiskowych (determinantów zdrowia) rozszerzały przestrzeń badawczą o badania międzysektorowe posługujące się zróżnicowaną metodologią badawczą.

Jak wskazują analizy Światowej Organizacji Zdrowia odpowiednio zaprogramowane badania międzysektorowe wnoszą  istotny wkład do naszej wiedzy o zdrowiu i w konsekwencji do wpływania na jego poziom. W odróżnieniu od tradycyjnie pojmowanych badań międzydyscyplinarnych, stanowią nie dość jeszcze uświadomioną i uzgodnioną innowację metodologiczną badania zdrowia. Wychodzą one poza tradycyjne domeny dyscyplin naukowych uczestniczących  w badaniach zdrowia, takich jak badania systemów zdrowia, socjologii medycznej, badań behawioralnych.

Zarówno program studiów, jak i profil badań naukowych były pierwszoplanowym wyzwaniem dla nowo utworzonego Zakładu. Wielodyscyplinarny charakter zadań wymagał zaangażowania kadr naukowo-dydaktycznych o specjalnościach pozostających dotąd poza tradycyjnie rozumianymi naukami medycznymi. Obok nauczycieli akademickich o wykształceniu medycznym chodziło między innymi o pozyskanie i zatrudnienie specjalistów  o zainteresowaniach problematyką zdrowotną reprezentujących między innymi takie dyscypliny jak: prawo, ekonomia, etyka, organizacja i zarządzanie, socjologia, psychologia zdrowia czy pedagogika. Z uwagi na szczególnie istotny wpływ czynników środowiskowych na stan zdrowia populacji Zakład od początku istnienia ściśle współpracował w zakresie opracowania zakresu tematycznego przedmiotów oraz ich prowadzenia z ówczesną Samodzielną Pracownią Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych, kierowaną przez dr hab.n. med. Bolesława Samolińskiego (obecnie Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii).

Te i szereg innych problemów związanych z organizacją i uruchomieniem Zakładu Zdrowia Publicznego legły u podstaw rozpoczynającego działalność w ramach Wydziału Nauki o Zdrowiu - Zakładu Zdrowia Publicznego. Rok akademicki 2000/2001 inicjował zajęcia na kierunku magisterskim zdrowie publiczne, a także konieczność prowadzenia przedmiotu zdrowie publiczne oraz szeregu innych kierunkowych przedmiotów z tego zakresu (jak organizacja i zarządzanie w ochronie zdrowia, prawo medyczne czy ekonomika zdrowia) na wszystkich kierunkach Wydziału Nauki o Zdrowiu oraz na Wydziałach Lekarskich. 

W pierwszych latach działania Zakładu zatrudniono ogółem 2 nauczycieli akademickich na stanowiskach wykładowców, 2 asystentów, 3 adiunktów oraz 3 profesorów. Twórcą i pierwszym kierownikiem Zakładu został prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy Szczerbań, były organizator i kierownik Kliniki Chirurgii Ogólnej i Chorób Wątroby AM w Warszawie i wieloletni dyrektor ds. rozwoju nauki w kwaterze głównej Światowej Organizacji Zdrowia. Jemu też Rektor powierzył misję zorganizowania i opracowania programu działalności Zakładu.

Należy wyrazić uznanie dla zespołu pracowników zakładu, którzy z poświęceniem i pełnym zaangażowaniem, wykorzystując swoje kompetencje pedagogiczne i doświadczenie zawodowe podjęli wyzwanie i włączyli się w prace  Zakładu w jego początkowej  fazie funkcjonowania.

Zakład w 2003 roku rozpoczął nauczanie na pierwszym roku studiów licencjackich na kierunku zdrowie publiczne zgodnie z przygotowanym programem dydaktycznym. Należy dodać, że program nauczania na kierunku zdrowie publiczne poza podstawowym zakresem tematycznym wspólnym dla wszystkich uczelni realizujących nauczanie zdrowia publicznego opracowany przez Departament Szkolnictwa Wyższego i Nauki Ministerstwa Zdrowia przy udziale przedstawicieli Wydziału Nauki o Zdrowiu, zawierał szereg dodatkowych bloków tematycznych dostarczających słuchaczom informacji o wybranych aktualnych problemach teorii i praktyki zdrowia publicznego z takich dziedzin jak: podstawy prawne funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, polityka zdrowotna, ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, promocja zdrowia, ekonomia zdrowia, jakość w opiece zdrowotnej, zdrowie międzynarodowe, epidemiologia - źródło informacji o zagrożeniach zdrowotnych, informatyka, organizacja i zarządzanie, socjologia medycyny (etyczne aspekty opieki zdrowotnej), pozamedyczne uwarunkowania zdrowia.

Powołany zakład wypełniał zadania akademickiej szkoły zdrowia publicznego i placówki naukowo-badawczej  zorientowanej na wielodyscyplinarne i wielosektorowe  badania systemowe, odpowiadające współczesnym trendom w nauce o zdrowiu.

W roku 2006 prof. Jerzego Szczerbania zastąpił dr hab. n. med. Jerzy Karski – wybitny znawca problematyki promocji zdrowia – pełniąc funkcję p.o. kierownika Zakładu. Przed rozpoczęciem pracy w Zakładzie Zdrowia Publicznego dr hab. med. Jerzy Karski, specjalista  - chirurg z wieloletnią praktyką w zawodzie lekarza pracował w Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, a następnie w Mazowieckiej Regionalnej Kasie Chorych, w której był naczelnikiem Wydziału Promocji Zdrowia.

W roku 2007 w wyniku konkursu stanowisko kierownika Zakładu objął prof. zw. dr hab. n. med. Janusz Ślusarczyk, immunolog i wirusolog, specjalista z zakresu higieny i epidemiologii, były kierownik Zakładu Badania Surowic w Państwowym Zakładzie Higieny i jego wicedyrektor ds. naukowych. Prof. Janusz Ślusarczyk już poprzednio pracował w Akademii Medycznej w Warszawie, pełniąc w latach 1986-1998 funkcję kierownika Zakładu Immunopatologii Chorób Zakaźnych i Pasożytniczych. Jednocześnie był pracownikiem i wielokrotnym konsultantem Światowej Organizacji Zdrowia, współpracując z Biurem Regionalnym Europy oraz Azji Południowo-Wschodniej w Globalnym Programie HIV/AIDS.

Lata  funkcjonowania Zakładu wraz z rosnącą liczbą studentów na kierunku zdrowie publiczne, przybywających z każdym rokiem akademickim na kolejnych latach studiów, jak też prowadzenia zajęć ze zdrowia publicznego na innych kierunkach prowadzonych przez Wydział Nauki o Zdrowiu dostarczyło Zakładowi i jego kadrze pedagogicznej nowych doświadczeń w pracy z młodzieżą akademicką. Obok wykładów, seminariów i ćwiczeń przepisanych programem studiów, rozwijano samodzielną aktywność studentów w cieszących się znacznym zainteresowaniem młodzieży - kołach naukowych, sprofilowanych na aktualne problemy zdrowia publicznego (aspekty etyczne, ekonomiczne, systemy opieki zdrowotnej, polityką zdrowotną i in.) Sesje naukowe studenckich kół naukowych oraz udział studentów w sympozjach poświęconych zdrowiu publicznemu poszerzały zainteresowania naukowe młodzieży i pogłębiały motywację w ramach wybranego kierunku studiów.

Charakterystyczne w ostatnich latach wzmożone zainteresowanie problematyką zdrowia publicznego środowisk naukowych, gospodarczych i politycznych, związane z poszukiwaniem optymalnych rozwiązań systemowych, owocuje mnogością forów dyskusyjnych (seminariów, sympozjów, narad roboczych, etc.). Zakład Zdrowia Publicznego zaznacza obecność w tej naukowej i menedżerskiej debacie o zdrowiu zarówno poprzez udział jego pracowników naukowych w sympozjach, jak i inicjator i organizator konferencji naukowych. Dorobek naukowy Zakładu Zdrowia Publicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego eksponuje go jako liczącego się partnera polskiej i międzynarodowej debaty naukowej o zdrowiu.  

Dorobek ten ilustrują publikacje - niemal 100 pozycji publikowanych w czasopismach naukowych międzynarodowych i krajowych oraz monografii naukowych, w tym 7 skryptów akademickich. Pracownicy Zakładu brali również aktywny udział w ponad 60 międzynarodowych i krajowych konferencjach i sympozjach naukowych.

Zakład ponadto w okresie swojego istnienia akceptował ponad 120  prac licencjackich i przeprowadził ponad 140 prac magisterskich,. Na studiach doktoranckich realizowanych w zakładzie jest obecnie 8 stypendystów przygotowujących swoje rozprawy doktorskie. Równocześnie wraz z uzyskaniem przez Wydział uprawnień do nadawania stopnia doktora w 2008 roku pierwszy przewód doktorski prowadzony w Zakładzie przez prof. dr hab. Jerzego Szczerbania jako promotora zakończył się obroną, a kolejny został otwarty przez Radę Wydziału.

Odczuwany niedostatek kwalifikowanych kadr, zwłaszcza  na szczeblach  administracyjno-decyzyjnych, operujących w sektorze zdrowie publicznego w procesie zachodzących gruntownych przemian systemowych, motywował Zakład do utworzenia w stołecznej uczelni medycznej studium przeznaczone dla  słuchaczy o różnym profilu zawodowym na poziomie studiów podyplomowych zatrudnionych  lub zamierzających podjąć zatrudnienie w administracyjno-organizacyjnych strukturach opieki zdrowotnej.

Wykorzystując własny potencjał naukowo-dydaktyczny oraz angażując uznanych specjalistów z innych ośrodków krajowych (i zagranicznych), a  także polityków zaangażowanych w optymalizowanie rozwiązań strategicznych w służbie zdrowia, w roku 2001 utworzono przy Zakładzie Zdrowia Publicznego czterosemestralne  uczelniane  Studium „Zdrowie Publiczne – Organizacja i Zarządzanie”. Zadaniem studium było przekazanie decydentom, menedżerom, administratorom i organizatorom opieki zdrowotnej unowocześnioną wiedzę na poziomie akademickim niezbędną do ustalania priorytetów w procesie decyzyjnym, uwarunkowań ekonomicznych, systemów nadzorowania jakości i efektywności opieki zdrowotnej, by przygotować intelektualnie i zawodowo kadrę dla podjęcia działań w zakresie polityki i koncepcji opieki zdrowotnej wobec integracji europejskiej.

Wśród trzydziestu sześciu słuchaczy studium delegowanych i opłacanych przez macierzyste instytucje centralne, regionalne i samorządowe, takie jak Narodowy Fundusz Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia, placówki lecznicze (szpitale) były osoby zatrudnione na stanowiskach dyrektorów, naczelników wydziałów, doradców itp. A także lekarze, ekonomiści i menadżerowie zainteresowanie rozwojem swoich karier zawodowych. Niestety, po ukończeniu cyklu kształcenia, brak środków finansowych uniemożliwił kontynuowanie cennej inicjatywy edukacyjnej.